انواع کنسانتره دام و طیور درجه یک
استفاده از انواع کنسانتره دام و طیور درجه یک نظیر کنسانتره های شیری، پرواری، گوشتی و تخمگذار یک امر الزامی به منظور تامین نیازهای غذایی دام و طیور است.
کنسانتره خوراکی است که از ترکیب چند ماده غذایی با درصد های مشخص بدست می آید. این خوراک به منظور تامین نیاز های دام و طیور ترکیب می شوند و در تولید آن تلاش می گردد همه مواد مغذی در آن لحاظ شده و سلامت، رشد و تولید در آن مد نظر قرار گیرد.
کنسانتره دامی
این نوع خوراک معمولا به صورت پلت با اندازه های گوناگون و گاهی به شکل مش یا آردی تولید می شود ودر بردارنده منابع تامین نیازهای ویتامینی، معدنی و بخشی از مواد مغذی دیگر است که در ترکیب با علوفه و سیلو مصرف می شود.
انواع کنسانتره و مزایای آن
برخی دامداران تمایل دارند کنسانتره به صورت آسیاب شده باشد تا اختلاط آن با علوفه راحت تر انجام گیرد ولی پلت کردن مزایایی دارد که از جمله آنها عبارتنداز اینکه اولا مواد اولیه در دمای ۷۰-۸۰ درجه سانتیگراد توسط بخار آب می پزند و هضم آنها تسهیل می گردد. ثانیا قرار گرفتن مواد اولیه در تحت حرارت و فشار سبب نابودی میکروب ها و تخم انگلها می گردد. ثالثا حبه کردن و دانه بندی مناسب نهاده ها از ریخت و پاش و اتلاف آنها جلوگیری نموده و موجب توزیع یکسان ریز مغذی ها در خوراک می شود.
انواع و شکل کنسانتره دامی
معمولا خوراک گاوها به صورت پلت با قطر هشت میلی متر تهیه می شود ولی خوراک گوساله ها قطر کمتری در حدود ۳-۴ میلیمتر دارد. معمولی ترین کنسانتره های گاوی عبارتنداز : استارتر گوساله ها، کنسانتره گاوهای پرواری، شیری، بومی، پر شیر و ممتاز. برای اسب، گوسفند و بز نیز بسته به هدف پرورش و سن حیوان، کنسانتره های متنوعی تولید می گردد.
نکات استفاده از کنسانتره گاوی
- بهتر است کنسانتره پلت شده بدون تغییر در شکل ظاهر آن، از قبیل خیساندن در آب یا مخلوط کردن موادی غیر از آنچه در جیره پیشنهادی آمده است، به مصرف دام برسد، در غیر این صورت از خواص آن کاسته خواهد شد.
- تغذیه دام با کنسانتره باید تدریجی بوده و کسری از کل مقدار پیشنهادی در جیره منظور گردیده و طی یک هفته به حد نصاب پیشنهاد شده برسد.
- در صورت امکان، همراه هر وعده کنسانتره دامی ۲۵۰ گرم کاه گندم در اختیار حیوان قرار داده شود، ولی در مورد گله های شیرده، یونجه مصرفی روزانه به طور آزاد در دسترس حیوان قرار گیرد.
- کنسانتره دامی برای گاوهای شیرده در سه یا چهار وعده در روز داده شود و از کاستن وعده های آن مخصوصا برای گاوهای پر تولید اجتناب شود.
- کنسانتره دامی برای گاوهای جوانتر از پنج ماه مناسب نیست و بهتر است برای آنها از استارتر گوساله ها استفاده شود.
- اصولا گاوی که تولید روزانه شیر آن از هفت درصد وزن بدنش بیشتر باشد، پر تولید محسوب می گردد ولی چون محاسبه این مقدار و ارزیابی گله بر اساس آن، برای همه دامداران مقدور نیست، در جیره های پیشنهادی، تولید روزانه شیر،ملاک مصرف کنسانتره قرار می گیرد؛ به عنوان مثال گاوی که روزانه بیشتر از ۲۰ کیلوگرم شیر تولید می کند، گاو پر تولید در نظر گرفته می شود.
مواد تشکیل دهنده و آنالیز یک نمونه کنسانتره
یک نمونه کنسانتره گاوهای پر شیر که مواد تشکیل دهنده آن عبارتند از جو، ذرت، مایلو، سبوس گندم، سبوس برنج، کنجاله سویا، پودر گوشت ظیور، ملاس چغندر قند،کربنات کلسیم، مکمل درمانی دام، نمک، زئولیت و ضد قارچ، دارای آنالیز شیمیایی به شرح زیل بوده است: انرژی شیرواری ۱٫۵۶ مگا کالری در کیلوگرم، پروتئین خام ۱۶ درصد، خاکستر ۸ درصد، فیبر خام ۵٫۵ درصد، رطوبت ۱۱ درصد، ماده خشک ۸۹ درصد، کلسیم یک درصد و فسفر ۰٫۶ درصد.
شایان ذکر است که زئولیت نوعی ماده معدنی سفید خاکستری است که به شکل پودر، دانه شکری و گرانوله و با نامهای متنوع تجاری تولید می شود و توانایی جذب رطوبت، سموم قارچی و فلزات سنگین را دارد. این در جیره همه دامها و طیور هم به عنوان پر کن و هم به علت دارا بودن خواص یاد شده بکار می رود.
کنسانتره طیور
کنسانتره طیور، نوعی دان آسیاب شده است که بخشی از جیره نهایی را شامل می شود و علاوه بر داشتن مقادیر قابل توجه ای انرژی و پروتئین، منبع عمده تامین نیازهای ویتامینی، مواد معدنی، اسیدهای آمینه ضروری و احتمالا انواع آنزیمها و مواد افزودنی دیگر است. به بیان دیگر، مرغدار با بکار گیری کنسانتره و با در دست داشتن جیره پیشنهادی کارخانه تولید کننده کنسانتره، آن را با چند نهاده پر مصرف نظیر ذرت، کنجاله سویا، و گندم و گاهی با صدف، روغن و نمک مخلوط نموده و بدون نیاز به افزودن موادی مانند متیونین، لیزین، دی کلسیم فسفات، مکمل معدنی – ویتامینی، مولتی آنزیم و سایر افزودنی ها، براحتی اقدام به تهیه جیره نهایی می نماید.
گاهی بعضی از کارخانجات خوراک دام و طیور،کنسانتره ای برای طیور تولید می نمایند که نمک و داروی ضد کوکسیدیوز ندارد و در راهنمای استفاده از آن قید می کنند که نمک با توجه به درجه شوری آب منطقه و داروی ضد کوکسیدیوز با نظر دامپزشک فارم، به جیره اضافه شود.
استفاده از مکمل های معدنی – ویتامینی در کنسانتره
گفتنی است برای تولید کنسانتره، مکمل معدنی – ویتامینی که به کار می رود در تامین نیازهای ریز مغذی های طیور نقش اساسی دارد و این مکمل می تواند به صورت دوقلو یا جداگانه در کارخانه تولید کنسانتره ساخته شود یا از کارخانه مکمل سازی تهیه گردد. در حال حاضر، نظر به اهمیتی که این ریز مغذی ها در تغذیه طیور دارند، یا باید مکمل از کارخانه معتبر و خوشنام تهیه شود یا در صورت تولید آن، منابع ویتامین های خالص و مواد معدنی معتبر خریداری گردد و همه اصول بهداشتی و فنی مربوط به مکمل سازی دقیقا رعایت گردد. لازم به ذکر است که کارخانجات خوراک دام و طیور، مجاز به تولید مکمل درمانی دام یا مکمل معدنی – ویتامینی طیور یا پیش مخلوط انواع ویتامینها جهت فروش نمی باشند ولی می توانند این گونه مکمل ها را صرفا به قدر نیاز تولیدات خود بسازند و در محصولات خود از آنها استفاده نمایند. با این اوصاف مکمل سازی ریزه کاری های فراوانی دارد که حتی ذکر اهم آنها در این مختصر نمی گنجد و رعایت همه این نکات برای دستیابی به محصولی استاندارد و با کیفیت الزامی است.
انواع کنسانتره طیور
کنسانتره طیور انواع مختلفی دارد که بر حسب نوع طیور هدف، اعم از گوشتی، تخمگذار و مادر، سن و مرحله پرورش طیور و درصد استفاده از محصول در جیره نهایی متفاوت است. مثلا کنسانتره ۵% جوجه های گوشتی که در مرحله استارتر بکار می رود، محصولی است که در سه هفته اول دوره پرورش جوجه های گوشتی به مقدار ۵ درصد جیره یا ۵۰ کیلوگرم در هر تن جیره نهایی استفاده می گردد. به عنوان مثال کنسانتره ۵ درصد جوجه های گوشتی که ترکیبات آن عبارتنداز: ذرت، کنجاله سویا، پودر ماهی، دی کلسیم فسفات، کربنات کلسیم، دی، ال- متیونین، ال – لیزین، هیدرو کلراید، مکمل معدنی – ویتامینی، مولتی آنزیم، فیتاز و آنتی اکسیدان، دارای آنالیز شیمیایی به این شرح می باشد: انرژی متابولیسمی برای طیور ۱۵۳۰ کیلو کالری در کیلو گرم، پروتئین خام ۲۶ درصد، متیونین ۳ درصد، لیزین ۲٫۱ درصد، کلسیم ۶٫۲ درصد و فسفر قابل جذب ۳٫۹ درصد. برای استفاده از این کنسانتره در مرحله رشد جوجه های گوشتی، سه گزینه از سوی کارخانه تولید کننده پیشنهاد شده که به همراه آنالیز شیمیایی جیره نهایی در جدول زیر آمده است.
فرمول و آنالیز دان پیشنهادی رشد (۲۲ تا ۳۵ روزگی) با استفاده از کنسانتره پنج درصد با مشخصات یاد شده
| ترکیبات | گزینه ۱ | گزینه ۲ | گزینه ۳ |
| کنسانتره ۵% جوجه های گشتی | ۵۰ | ۵۰ | ۵۰ |
| ذرت | ۶۳۳ | ۵۰۸ | ۴۵۰ |
| کنجاله سویا | ۳۰۵ | ۳۰۰ | ۲۹۵ |
| صدف | ۱۲ | ۱۲ | ۱۲ |
| گندم | ۰ | ۱۲۰ | ۱۸۰ |
| روغن گیاهی | ۰ | ۱۰ | ۱۳ |
| جمع | یک تن | یک تن | یک تن |
آنالیز جیره های پیشنهادی
| انرژی قابل متابولیسم (Kcal/Kg) | ۲۹۰۰ | ۲۹۲۰ | ۲۹۱۵ |
| پروتئین خام (%) | ۱۹٫۹۲ | ۱۹٫۸ | ۱۹٫۶ |
| فیبر خام (%) | ۳٫۲ | ۳٫۲۹ | ۳٫۳۴ |
| متیونین (%) | ۰٫۴۹ | ۰٫۴۸ | ۰٫۴۶ |
| لیزین (%) | ۱٫۱۷ | ۱٫۱۴ | ۱٫۱ |
| کلسیم (%) | ۰٫۹۱ | ۰٫۹ | ۰٫۸۷ |
| فسفر قابل جذب (%) | ۰٫۳۶ | ۰٫۳۶ | ۰٫۳۶ |
همچنین بنا به دستور سازمان دامپزشکی کشور، آنالیز ویتامین ها و مواد معدنی کنسانتره طیور باید بر روی پاکت بسته بندی این محصولات درج گردد. این آنالیزها اگر هم برای مرغدار قابل استفاده نباشد اما دامپزشک فارم و کارشناس تغذیه را در تهیه جیره ای مناسب گله یا تغییر جیره پیشنهادی کارخانه تولید کننده کنسانتره یاری می رساند.
کنسانتره یا دان آماده
با توجه به اینکه دوره پرورش و تولید مرغان تخمگذار و طیور والد طولانی است و نیازمندی های آنان در مراحل مختلف پرورش و تولید متفاوت می باشد و گاهی بسته به وضعیت گله، نوع مدیریت و عوامل بهداشتی و تغذیه ای، باید جیره خاصی را برای گله تدارک دید، استفاده از دان آماده برای مرغان تخمگذار و طیور والد و اجداد چندان رایج نیست و در این فارمها، استفاده از کنسانتره برای تهیه جیره نهایی رواج دارد. مثلا آنالیز شیمیایی نوعی کنسانتره ۵ درصد مرغ تخمگذار بدین شرح می باشد: انرژی قابل متابولیسم Kcal/Kg 1330 ، پروتئین خام ۲۵ %، فیبر خام ۳٫۱ % ، متیونین ۳٫۱۵ % ، لیزین ۲٫۰۷ % ، کلسیم ۷٫۱ % و فسفر قابل جذب ۵٫۲۸ % . جیره های پیشنهادی مراحل مختلف رشد و تولید و آنالیز شیمیایی آنها در جدول های آتی آمده است.
