آیا کنجاله کنجد را می توان منبع مناسب تامین پروتئین جیره در نظر گرفت؟ قیمت خرید این محصول به چه عواملی بستگی دارد؟ مزایا و معایب این خوراک چیست؟
در سال های اخیر کنجاله کنجد توانسته است به عنوان یک منبع تامین پروتئین جایگاه خود را در جیر های غذایی دام و طیور باز نماید. از آنجا که کنجاله کنجد با توجه به روش روغن کشی، نوع دستگاه ها و کنجدی که از آن روغن گیری به عمل می آید، در کیفیت های مختلفی قابل تولید است، در این مقاله سعی شده اطلاعات مورد نیاز در خصوص ویژگی ها و خصوصیات کنجاله کنجد بیان شود.
مقدمه ای بر کنجاله کنجد
کنجاله کنجد باقیمانده کنجد از دستگاه های روغن گیری میباشد. به منظور استخراج روغن از دانه های کنجد می توان بدون پوست گیری دانه های روغن را تحت فرایند روغن کشی قرار داد؛ در این حالت باقیمانده کنجد (کنجاله کنجد) را می توان به منظور استفاده در خوراک دام و طیور به عنوان یک منبع گیاهی تامین پروتئین به کار برد. ولی اگر قرار باشد از محصولات جانبی روغن کنجد در غذای انسان استفاده شود، باید پوست کنجد به منظور جدا کردن اسید اگزالیک و فیبر غیر قابل هضم از دانه جدا گردد.
خواص و ویژگی های کنجاله کنجد
متیونین و آرژین کنجاله کنجد بسیار بالاست. برای طیور ارزش غذایی معادل نود تا نود و پنج درصد کنجاله سویا دارد. از کنجاله کنجد می توان به عنوان منبعی بسیار خوب برای تریپتوفان و سستین نام برد. ویتامین های محلول در چربی و فسفر کنجاله کنجد سرشار است. به نوعی که می تواند در کنار کنجاله سویا یک تکمیل کننده فوق العاده به حساب آید.
از نظر خوش خوراکی و ملین بودن بسیار عالی است. مصرف دو به یک از سویا به کنجاله کنجد ترکیبی بی نظیر به وجود می آورد. از آنجا که کنجاله تحت فشار بدست می آید حدود هشت درصد فیبر دارد. سسامولین موجود در کنجاله کنجد سبب می شود، ثبات و پایداری خوبی در مقابل اکسیداسیون داشته باشد.تجزیه سسامولین موجب تبدیل شدن آن به یک آنتی اکسیدان طبیعی به اسم سسامین میشود؛ وجود این دو ماده در روغن کنجد به منظور یک ماده در کنترل حشرات مورد استفاده قرار می گیرد.
ترکیبات مواد مغذی کنجد شباهت زیادی با سویا دارد. از لحاظ ترئونین و لیزین ضعیف است. فتیات و اگزالات آن بسیار زیاد است هر چند که پوست گیری به عمل آمده قبل از روغن گیری میزان آنرا می کاهد.
هشدارهایی در مورد مصرف کنجاله کنجد
بالا بودن اسید فیتیک سبب غیر قابل مصرف شدن کلسیم موجود در کنجد شده و مصرف زیاد آن موجب اسهال در طیور می گردد. مکمل هایی معدنی در صورت استفاده بیشتر از ۱۰ درصد در جیره باید مورد توجه قرار گیرد. به نسبت سویا انرژی متابولیسمی کمتری دارد. جیره های غذایی که بیشتر از ده درصد آنها را کنجاله کنجد تشکیل می دهد باید شامل دو درصد کلسیم باشد. به طور کلی محدودیت مصرف کنجاله کنجد به علت انرژی و لیزین کم آن و مقدار اسید فیتیک بالای آن می باشد. همچنین مصرف خارج از رویه کنجاله کنجد که حاوی روغن باشد، موجب نرمی چربی لاشه شده و سبب طعم ناخوشایند آن می گردد. نکته دیگر اینکه استفاده بیش از حد آن در جیره گاوهای شیری می تواند موجب بوجود آمدن بو و طعم در شیر شود.
آنالیز ارزش غذایی کنجاله کنجد
همانطور که اشاره شد از کنجاله کنجد به عنوان یک منبع غنی تامین پروتئین استفاده می شود. به طور معمول درصد پروتئین بدست آمده در آزمایشات بالای ۴۰ درصد بوده است. انرژی آن زیاد نیست و حدود ۲۰۰ کیلو کالری می باشد. چربی آن از ۵ تا ۲۰ درصد گزارش شده است. خاکستر آن حدود ۱۰، فیبر ۶، نشاسته ۲۶ و کلسیم و فسفر آن زیر یک است.
مقایسه پروتئین انواع کنجاله
مقایسه پروتئین کنجاله صرفه اقتصادی مصرف آنها را برای دامداری ها، مرغداری ها و کارخانه های تولید خوراک آماده مشخص می سازد. پروتئین کنجاله سویا حدود ۴۲، کنجاله تخم پنبه ۳۲،کنجاله آفتابگردان ۲۶،کنجاله کلزا ۳۴ و کنجاله گلرنگ ۲۲ است. در نظر گرفتن این اعداد و مقایسه کردن قیمت کنجاله کنجد با قیمت سایر کنجاله ها، مزایای استفاده از کنجاله کنجد را بیشتر نشان می دهد.
روش های تولید کنجاله کنجد
در یک نوع دسته بندی روش های روغن گیری بر اساس دما، فرایند روغن کشی به دو روش پرس گرم و سرد تقسیم می شود.
در روغن کشی به شیوه پرس گرم، درجه روغن به بالای صد میرسد. این دما هرچند که میزان تولید روغن را بیشتر می نماید، اما ضررهای زیادی را به همراه دارد.
اما در روش روغن کشی به شیوه پرس سرد، دمای روغن نهایت به ۴۰ درجه می رسد و روغن به صورت طبیعی و تنها به علت فشار به دانه خارج می گردد. این شیوه مرحله های پیچیده صنعتی را احتیاج نداشته و سالمتر می باشد. دمای پایین سبب می شود ترکیبات روغن و کنجاله تغییر نکرده و خواص دانه های روغنی محفوظ بماند. در این روش همه فرآیند با انرژی برق اجرا شده و انرژی فسیلی احتیاج نبوده و مواد شیمیایی نیز اضافه نمی گردد.
مشخصات ظاهری کنجاله کنجد
کنجاله کنجد به شکل های پلت، ورقه ای و پودری قابل تولید است. شکل ورقه ای آن به علت درصد کم روغن مانده ی در آن از پروتئین بالاتری برخوردار است. شکل پلت یا فشنگی به قطر یک تا دو سانتی متر بوده و رنگ آن قهوه ای می باشد. به طور معمول کنجاله ها در گونی هایی در وزن ۳۰ تا ۴۰ کیلوگرم عرضه می گردند.
استفاده از کنجاله کنجد در خوراک دام و طیور
کنجاله کنجد مانند کنجاله های تخم پنبه و سویا به سبب دارا بودن ارزش غذایی زیاد و تاثیر مثبتی که بر تغذیه دام و طیور دارد، به صورت گسترده در برخی مراکز پرورش دام و طیور و همچنین کارخانه های تولید خوراک مورد استفاده قرار می گیرد.
صنعت دامپروری در چند دهه گذشته رشد بسیار زیادی داشته است. این صنعت با به کار گرفتن متدهای موثر تر و جدیدتر به طور مداوم تغییرات و پیشرفت های زیادی را به خود دیده است. توانایی ژنتیکی گله است که میزان راندمان را در تولید گوشت و تخم مرغ تعیین می نماید. تغذیه متعادل گله یکی از اصلی ترین شرط های رساندن توانایی ژنتیکی گله به بالاترین سطح ممکنش است. از این روست که داشتن یک جیره غذایی متعادل با دارا بودن مواد مغذی نظیر پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین ها و مواد معدنی امری حیاتی است. بدیهی است زیاد بودن یک ماده مغذی همانند کم بودن آن می تواند سبب پایین آمدن راندمان شود.
کارخانه ها و کارگااه های تولید کنجاله، کنجد را بعد از بوجاری شدن، تمیز کردن و شست و شو دادن، خشک نموده و روغن آنرا تا حد امکان می گیرند. خرجی این کار غذایی را حاصل می کند که در جیره غذایی دامپروری ها و مرغداری ها تاثیرات مثبتی به همراه دارد. اسید آمینه متیونین در پروتئین کنجاله کنجد بالاست. در جیره جوجه های گوشتی تا بیست درصد کنجاله کنجد می تواند به جای کنجاله سویا مورد استفاده قرار گیرد.
نتایج استفاده از کنجاله کنجد در جیره های غذایی
به طور کلی هدف یک واحد دامپروری یا مرغداری علاوه بر تولید محصولات پروتئینی، سودآوری اقتصادی میباشد. با توجه به اینکه اکثر مخارج تولید در این واحد ها که شصت هفتاد درصد هزینه ها شامل می شود، مربوط به خوراک می باشد، توجه به قیمت خوراک نیز در کنار تامین نیازهای هوراکی حیوانات یک امر ضروری به نظر می آید. در واقع جیره متعادل با کمترین قیمت از رازهای اصلی یک واحد پرورشی به حساب می آید.
در نتیجه برای رسیدن به این هدف لازم است غذاهای محدود و قیمت بالا را به بهترین شکل ممکن مصرف نمود. تجربه نشان داده است کنجاله کنجد از جمله خوراک هایی است که می تواند در جیره های غذایی جایگزین شود و به میزان قابل توجه ای هزینه های تمام شده برای تامین جیره را کاهش دهد.
