آیا سیلاژ ذرت علوفه ای خوراکی موثر در جیره دام و طیور است؟ انواع بسته بندی شده آن بهتر است یا فله؟ اهمیت مصرف سیلو در جیره های غذایی چقدر است؟
چرا سیلاژ ذرت؟
خشک سالی سال های اخیر و حتی قبل تر و همچنین موقعیت جغرافیایی و وضعیت آب و هوایی و واقع شدن فلات ایران در منطقه ای نیمه خشک و خشک سبب شده علفزارها و مراتع انبوه با گروه های مختلف و خوش طعم غذایی گیاهان از دسترس اغلب دامپروری ها خارج گردیده باشد. بنابراین مقدار عمده خوراک دام را کلش و کاه با میزان اندکی یونجه شکل میدهد.در سال های اخیر کنسانتره با کل توصیفاتی که همه افراد دست اندرکار از آن مطلع اند با استفاده از سبوس های یارانه ای به جیره خوراک دام اضافه گردیده اند که هر از گاهی به تنها غذای دام در غیاب حتی کاه مبدل می گردد. این موضوع در حالی اتفاق می افتد که حداقل ماده خشکی که به منظور سالم ماندن دستگاه گوارش و همچنین تولید شیر نیاز است در حالت طبیعی سه درصد از کل وزن دام است. یعنی اگر وزن گاو را حدود چهارصد یا سیصد و پنجاه کیلوگرم در نظر بگیریم، حداقل ماده خشک مورد نیاز گاو شیری دوازده کیلوگرم است.با یک حسب دو دوا چهار تا می توان نتیجه گرفت با استفاده از کنسانتره های موجود و محدودیت یونجه چه از نظر تغذیه ای و چه از نظر صرف اقتصادی، در غیاب کاه آن هم به میزان زیاد دسترسی به این ماده خشک ممکن نیست.این موضوع نیز کاملا مشخص است که کاه بجز استفاده کم به منظور تامین الیاف تاثیرگذار فیزیکی در گاو های شیری و همچنین در خوراک تلیسه و گاو های خشک جهت پرکردن که آن هم به حداکثر دو کیلوگرم میرسد، مزیت و ارزش تغذیه ای دیگری جز اشغال کردن شکمبه و سیر کردن فیزیکی، بارور شدن و کار کردن طبیعی دستگاه تولید مثل و غیره ندارد. در نظر گرفتن این عوامل مشخص می سازد که سیلاژ ذرت علوفه ای بسته بندی با ویژگی هایی که در ادامه همین بخش به آن پرداخته می شود چه نقش برجسته و مهمی در تامین ماده ی خشک مورد استفاده دام ایفا می کند.از جمله مواردی که سیلاژ ذرت علوفه ای را به اقتصادی ترین گزینه برای سود آوری و بهره وری در مراکز پرورش دام مطرح می کند، می توان به ارزش غذایی بیشتر و عاری از فساد، دارا بودن ماده خشک کافی، عدم افت پساب و همچنین عدم از بین رفتن ماده خشک، تخمیر خوب و بدون سوختگی و عدم وجود مواد سمی و کپک زده اشاره نمود.
مقدمه ای بر سیلاژ
کمیت و کیفیت مواد غذایی نقش تاثیرگذاری در رشد دام ، سلامت بارداری و بیشتر شدن شیر دهی آن دارد . اگر خوراک، متناسب با نیازهای دام باشد ، میتوان بیشترین پتانسیل ژنتیکی را در تولیدات دامی بکار برد. در پرورش دام و طیور اهلی ، بخش اعظم مخارج تولید، مربوط به هزینه خوراک است که در قسمتی از شاخه های دامداری تا هشتاد درصد از کل هزینه های یک مرکز را شامل می شود. بنابراین در شرایط عادی ، مدیریت خوراک اهمیت اقتصادی بسیار زیادی را در پرورش دام به خود تخصیص می دهد. با توجه به اینکه قسمت عمده تغذیه و خوراک دام را سیلو تامین می کند، اگر بتوان علوفه را از سیلو بی نیاز کرد ، می توان شاهد این بود که هزینه ها به مقدار قابل توجهی کاهش یابد.
سیلو چیست؟
کلمه سیلو از زبان اسپانیایی آمده و به معنای انبار و زیر زمین و سیلو کردن عملی است که از طریق آن، برخی از خوراک های دام در مکانی پوشیده و تا حد امکان بدون هوا، مورد تخمیر قرار میگیرد و از آن نگهداری می شوند. علوفه سیلو شده ارزش غذایی نسبتاً بهتری داشته و اتلاف آن در مقایسه با سایر روشهای نگهداری کمتر و از این طریق می توان غذایی آبدار و قیمت ارزانی را در اختیار حیوانات قرار داد .
سیلاژ (Silage)چیست ؟
براساس نوعی تقسیم بندی با منشائ خوراک، می توان سیلاژ را در گروه مواد علوفه ای قرار داد.تخمیر کنترل شده مواد رطوبت دار مثل علوفه ذرت، یونجه، جو ، سورگوم و شبدر موجب تولید و فرآوری سیلاژ می شود و غذایی بی نظیر برای انواع دام به حساب می آید. زمان نگهداری این خوراک ها با استفاده از تخمیر طولانی تر شده و همچنین مواد مفید انرژی زا به منظور تقویت دام را در خود دارد. تولید فراوان اسید لاکتیک در مدت کم و پایین آمدن سریع PH در علوفه های سیلاژ شده، علت اصلی در تهیه سیلاژهای باکیفیت و مناسب است. نتایج بدست آمده از تحقیقات اخیر نشان می دهند که لاکتوباسیلوسها در علوفه های در حال رشد، میکروارگانیسمهای غالب هستند که این در تخمیر سیلو نقشی مهم و اساسی دارد.به طور کلی تخمیر در سیلاژ موجب می گردد، علوفه های سیلاژ شده را بتوان تا مدت های طولانی استفاده کرد، و این انتظار را داشت که ارزش غذایی علوفه زیاد تغییر نکند. به طور معمول در ایران سیلاژها با گیاه ذرت چاپر شده که شامل ساقه، برگ و بلال است، تهیه می گردد، ولی در کشورهاای که یونجه زیادی تولید می کنند و با مشکلاتی برای خشک کردن آن همراه هستند، سیلاژ یونجه، شبدر، سورگم و جو نیز به صورت گسترده تولید می گردد.
هدف از تولید سیلاژ و استفاده از آن در جیره های غذایی
به منظور حذف کردن سیلو و حفظ خوراک در مقابل کلیه فسادها و تولید علوفه های هرچه باکیفیت تر ما برآن شدیم تا با ایجاد تحولی بزرگ در حوزه دامپروری، تضمین شادابی و سلامت دام و بهره برداری بیشتر، خدمتی هر چند کوچک به دامداری های کشور عزیزمان بنماییم.
اهمیت سیلاژ بسته بندی شده
در سال های اخیر سیلو کردن علوفه های مختلف یکی از رایج ترین روش ها در مراکز پرورش دام به منظور تامین خوراک دام بوده است. در این مدت پیشرفت زیادی در دامداری های صنعتی کشور و همچنین شیوه های ذخیره سازی علوفه ایجاد شده است. این بهبود در مقابل استفاده یا عدم استفاده از سیلو و یا این مسئله که اغلب روستاها و مناطق دور دست اطلاع زیادی در این باره ندارند، دگرگونی و تحول چشمگیری را به وجود آورده است. نیاز گاو و گوسفندان به منظور تولید بیشتر، سریعتر و راحت تر باید به گونه ای برآورده شود، استفاده از سیلاژهای بسته بندی شده این امکان را برای آنها به ارمغان می آورد. علوفه های همچون یونجه و ذرت علوفه ای از رطوبت بالایی برخوردار هستند، این رطوبت نسبتا بالا سبب می شود این علوفه های در مقابل میکروب های بی هوازی و هوازی آسیب پذیر باشند. بدیهی است هرگاه روند دگرگونی های شیمیایی ایجاد شده در علوفه سیلو شده را به طبیعت بسپاریم، باید منتظر این امر باشیم که در سیلو کپک زدگی و فساد پیش بیاید و با اتلاف ماده خشک همراه باشیم. به طور کلی نقش حیاتی سیلاژ بسته بندی در تولید سیلاژ، جلوگیری از این آسیب ها و گرفتاری ها و مهمتر از آن کنترل روند تخمیر است.به طور خلاصه سیلاژ بسته بندی مسیری است به طرف تامین، حفظ ماده خشک، جلوگیری از فساد، ارتقا دادن روند تخمیر، درجه هضم بیشتر و در نهایت تولید شیر و گوشت بیشتر و همچنین بهبود باروری.
مروری بر خصوصیات سیلاژ ذرت به عنوان شاه سیلاژ
امروزه سیلاژذرت در کل جهان به صورت گسترده مورد استفاده قرار می گیرد و در بسیاری از کشورها از آن به عنوان زیر بنای تغذیه یاد می شود. ویژگی های سیلاژ ذرت، این خوراک را به عنوان مرغوب ترین سیلاژ مطرح نموده به گونه ای که از آن به عنوان شاه سیلاژ نام برده می شود.ذرت، ذرت خوشه ای، گندم چاودار، جو و گاورس بارزترین غلاتی هستند که به عنوان علوفه مورد استفاده دامداری ها قرار می گیرد. این غلات کمتر به صورت علوفه خشک و عموما به صورت سبز استفاده می شوند.ذرت هم از لحاظ ارزش غذایی و هم از لحاظ میزان محصول، در بین گیاهان علوفه ای از اهمیت ویژه ای برخوردار است. انسان و دام از دانه آن استفاده می کنند و علوفه سبز ذرت نیز به شکل سیلاژ شده، جزء مرغوب ترین خوراک های دانی به حساب می آید. سیلو کردن ذرت در محل هایی مناسب است که ذرت به خوبی رشد نموده و آبیاری آن نیز کافی باشد. علاوه بر این ذرت باید در مرحله مناسبی برداشت شده و سیلو کردن آن با دقت زیادی همراه باشد. رعایت این موارد ذرت را به عنوان یکی از ارزان ترین و برترین خوراک های دامی تبدیل می نماید. سیلاژ ذرت را همه حیوانات با اشتها و رغبت زیادی می خورند و در فصول سرد مناسب ترین خوراک برای گاوهای پرواری، شیری و گوسفند است. کارتن علف سبز ذرت بسیار بالاست و بخش های خشک شده یعنی غلاف، کلاله ها، بخش تحتانی ساقه و برگ های خشکیده از لحاظ ویتامین D سرشار است.
استفاده از سیلاژ ذرت در تغذیه دام
کربوهیدرات زیاد سیلاژ ذرت سبب شده تا این محصول در مقایسه با سایر سیلاژها از کیفیت بالاتری برخوردار باشد و دام معمولا سیلاژ ذرت را با میل زیادتری می خورد. در واقع جیره اصلی در خوراک گاوهای شیری، سیلاژ ذرت است. زیرا گاو علاوه بر اینکه میزان خیلی زیادی از سیلاژ را به صورت روزانه می خورد، انرژی زیاد آن نیز سبب می شود، بخش زیادی از نیازهای غذایی آن برطرف شود.آزمایشات نشان می دهند میانگین ارزش انرژی زایی سیلاژ ذرت جهت تولید شیر برابر ۰٫۷۲ واحد علوفه ای در کیلو ماده خشک است. اگر همچین سیلاژ ذرتی با میزان کافی به گاو شیری داده شود، این سیلو قادر است به تنهایی و حتی بدون علف و کنسانتره نیازهای روزانه دام به انرژی نگهداری و همچنین انرژی جهت تولید دوازده لیتر شیر چهار درصد چربی را تامین نماید.
استفاده از سیلاژ ذرت در جیره غذایی گاوهای شیری و پرواری
امروز بهره گیری از سیلاژ ذرت در خوراک دام های پرواری نیز بسیار رایج است. علت اصلی این امر حذف علوفه های دیگر و خوراک های مکمل با قیمت بالا است. همچنین سیلاژ ذرت مقدار زیادی نشاسته دارد که این ماده به اسید پروپیونیک در شکمبه و گلوکز در روده ها تبدیل شده که ماده اصلی سازنده چربی به حساب می آید.به این صورت می توان بخش زیادی از احتیاجات حیوان به پروتئین، انرژی و مواد دیگر را با استفاده از سیلاژ ذرت برطرف نمود. البته این نکته را نیز باید در نظر گرفت که کنسانتره و یا علوفه خشک باکیفیت نیز به منظور تعادل غذایی باید در جیره مورد استفاده قرار گیرد تا سیلو بتواند اثر اقتصادی خود را بهتر نشان بدهد.در صورتی که گاوهای شیری کم کم به خوردن سیلاژ عادت کنند، می توانند مقدار زیادی از سیلو را با میل و رغبت بالایی مصرف کنند.
توجیح اقتصادی استفاده از سیلاژ در جیره گاو، گوساله و تلیسه
سیلو و خوشه ذرت که میزان زیادی دانه داشته باشد، یکی از مناسب ترین غذاها برای نمو و رشد تلیسه ها، گوساله و حیوانات جوان به شمار می آید و به صورت نامحدود از چهار پنج هفته بعد از تولد می تواند در اختیار حیوان قرار داده شود. جیره گاوهای جوان نیز می تواند شانل مقدار زیادی سیلاژ ذرت باشد.یکی از مواردی که باید از سیلاژ ذرت حداکثر استفاده را برد، پروسه پروار بندی و پرورش گاوهای گوشتی است. علت اصلی این امر را می توان ارزان بودن این غذا و همچنین ارزش غذایی بالای آن دانست.تجربه نشان داده است که هزینه های بالای ایجاد سیلوهای صنعتی و سنتی نظیر هزینه های سیلو کردن و ساخت، ضایعات بسیار زیاد علوفه سیلو شده از قبیل کپک زدن، قارچ، پرتی و کاهش سیلو و از آنها مهمتر خطرات ناشی از استفاده کردن علوفه های کپک زده که در دام ها موجب اسهال و سقط جنین می شود، تمایل دامداری ها به مصرف سیلوهای بسته بندی، کاملا سالم و بهداشتی، قابل نگهداری در هوای آزاد در مدتی بسیار طولانی، بدون کاهش یافتن و خراب شدن به شکل روزانه در حال افزایش می باشد.
جمع بندی سیلاژ ذرت بسته بندی
سیلاژ ذرت بسته بندی در حقیقت همان علوفه های ذرت بسته بندی می باشد که از گیاهانی با رطوبتی زیاد و در طی تخمیر مرحله به مرحله و تحت کنترل و بدون بهره گیری از مواد شیمایی و با استفاده از فرآیندی انحصاری بسته بندی و با پلاستیک هایی از جنس مخصوص تهیه و تولید می شود.به طور کلی سیلاژ ذرت علوفه ای از مرغوب ترین و مناسب ترین غذاها برای دام های مختلف نظیر گاو های شیری و گوشتی، گوساله، گوسفند، میش، شترمرغ، شتر و … می باشد و مصرف آن در سراسر مناطق کشور و جهان روز به روز روندی صعودی داشته است. بسته بندی سیلاژ را یکی از مهمترین دلایل صعودی این روند می توان دانست. سیلاز ذرت علوفه ای در بسته بندی های ۳۰ کیلویی، ۸۰۰ کیلویی و یک تنی قابل تولید و عرضه می باشد.
