سبوس گندم و برنج دارای چه ارزش غذایی هستند؟ آیا بدون استفاده از این محصولات می توان جایگزینی در جیره های خوراکی پیدا نمود؟
سبوس خوراک دام و طیور
سبوس پوشش خارجی دانه گندم است که یکی از محصولات فرعی آسیاب دانه گندم به شمار می آید. سبوس گندم وزن زیادی نداشته، حجم آن زیاد است و الیاف خام آن تقریبا دوازده درصد است.
به صورت میانگین از هر صد کیلوگرم گندمی که جهت تولید نان به آسیاب فرستاده می شود، پانزده کیلوگرم سبوس تولید می گردد. این محصول در جیره دام، طیور و آبزیان مورد استفده قرار می گیرد.
از ویژگی های مهم سبوس گندم، کیفیت بالا و پروتئین خام زیاد آن است که به پانزده درصد نیز می رسد. این کیفیت بالا به علت وجود حدود چهل درصد جنین گندم است. وجود بیش از یک درصد فسفر سبب شده تا سبوس گندم به عنوان یک منبع فسفر دار شناخته شود.
پروتئین باکیفیت بالای سبوس و فسفر زیاد آن، سبب شده تا این خوراک جایگاه خاصی در تغذیه دام داشته باشد. کمبود فسفر علوفه در خوراک علوفه خواران با مصرف سبوس می تواند جبران شود. سبوس به علت داشتن کربوهیدرات به عنوان یک منبع تامین انرژی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
خوش خوراکی و حجم بالای آن سبب شده تا از سبوس گندم در کنسانتره گاوهای خشک به طور معمول استفاده گردد.
ارزش غذایی سبوس گندم
از آنجایی که طرز کار ماشین های تولید آرد با هم متفاوت است، در نتیجه ارزش غذایی سبوس ها نیز متفاوت می باشد. میزان آردی که پوسته های گندم می چسبد، یکی از معیارهای تعیین ارزش غذایی سبوس است.
به طور کلی سبوس گندم ارزش ازتی بالایی داشته و از لحاظ لیزین غنی است. وجود میزان زیادی مواد سلولزی در سبوس سبب شده تا مصرف آن در جیره های غذایی با محدودیت روبرو باشد. پتاسیم و فسفر سبوس گندم بویژه فسفر فی تیک آن بالا و در مقابل میزان کلسیم و سدیم آن کم است. برای رساندن جیره به واحد هزار معمولا از سبوس گندم استفاده می شود.
به منظور تولید و ساخت گوشت، پوست و بخش های مختلف بدن گاو مقدار زیادی پروتئین لازم است که می توان بخشی از آنرا با سبوس تامین نمود. بعلاوه اینکه گاوها سبوس را با اشتها مصرف نموده و به راحتی در بدن آنها هضم می گردد.
یکی از خصوصیات بارز سبوس جذب زیاد آب است. سبوس با تولید لعاب به کار کردن شکم دام کمک زیادی نموده و آب علوفه های آبدار را از شمکبه جذب می کند. این کار مانع از بروز اسهال و دیگر مریضی ها می گردد.
میزان مصرف سبوس گندم
علی رغم مزایای زیاد سبوس به این نکته نیز باید توجه نمود که مصرف بیش از اندازه از آن می تواند سبب باد کردن شکم دام و ناراحتی آن شود. مصرف حدود ۵ کیلو گرم در طول روز برای گاوهای شیری و نیم کیلوگرم برای گوسفند می تواند بدون ضرر و مشکل باشد.
به طور معمول ۲۵ درصد بخش غلات جیره که معادل ۳/۲ کیلوگرم برای هر گاو در طول روز است، میزان مناسب مصرف سبوس است. استفاده بیش از حد سبوس در جیره حیوانات تک معده ای می تواند سبب به وجود آمدن نرمی استخوان شود. همچنین در جیره طیور نیز استفاده از سبوس محدودیت داشته و تا پنج درصد جیره می توان از سبوس استفاده نمود.
سبوس برنج
در کارخانه های شالی کوبی پوسته نازکی که پس از جدا نمودن شلتوک از دانه برنج باقی می ماند و در بر گیرنده ی مواد نشاسته ای است، سبوس برنج نام دارد.
نوع مرغوب و درجه یک آن به صورت آردی بوده و حاوی دانه های برنج است. این نوع از سبوس به سبب داشتن ارزش غذایی بالا برای دام مفید می باشد. انواع دیگری از سبوس برنج که زبره زیادی دارند، می تواند برای دام مشکلاتی ایجاد کنند. در کنسانتره گاوهای پرواری می توان به نسبت بیشتری نسبت به کنسانتره دام های شیری از این ماده استفاده کرد. بنا به گزارش های اعلام شده پروتئین سبوس برنج به ۲۵ درصد بر مبنای خشک می رسد.
مقایسه سبوس گندم و برنج
سبوس گندم و برنج از محصولات فرعی هستند که به مقدار زیادی در کشور تولید می گردند. از سالیان قبل سبوس یکی از خوراک های اصلی در جیره های دام محسوب می شده است.
آزمایشات نشان می دهند که ارزش غذایی سبوس گندم در مقایسه با سبوس برنج تا حدی بالاتر است. از آنجا که سبوس برنج خام ممکن است با فساد روبور شود در کشورهای پیشرفته آن را روغن کشی نموده و از باقیمانده روغن یا همان سبوس در جیره غذایی دام و طیور استفاده می شود. روغن کشی سبوس ضمن کم کردن چربی آن، پروتئین و کربوهیدرات آنرا افزایش می دهد.
در تحقیقی که بر روی گاوهای شیری هلشتاین به عمل آمده، مشخص شد شیر گاوهایی که از سبوس گندم استفاده کرده بودند در مقایسه با گاوهایی که از سبوس برنج تغذیه نموده بودند، بیشتر است.
روش های تشخیص سبوس مرغوب
علاوه بر نوع گندم و ماشین های تولید آرد، ظاهر سبوس نیز می تواند بیان کننده کیفیت باشد. به طور کلی سبوس به دو دسته ریز و درشت تقسیم می شود که هر کدام از این انواع در بخش های مختلف کشور علاقه مندان خاص خود را دارد، هرچند که بطور معمول سبوس درشت کمی گران تر است.
ماده ی خشک سبوس تعیین کننده ارزش غذایی سبوس و در نهایت کیفیت آن است. سبوس مرغوب باید خالص و عاری از هر گونه خاک و مواد خارجی باشد.
