در دنیای پرشتاب دامپروری امروز، دستیابی به حداکثر بهره وری و سود آوری، مستلزم رعایت دقیق اصول علمی در تغذیه دام است. یکی از این اصول بنیادین که تأثیر مستقیمی بر سلامت دام، افزایش تولید شیر و بهبود وزن گیری دارد، نسبت علوفه به کنسانتره در جیره گاو و گوسفند است. متاسفانه، یک تصور غلط و رایج در میان دامداران، به ویژه در دامداری های شیری، این است که هرچه مقدار کنسانتره در جیره بیشتر باشد، تولید دام نیز افزایش خواهد یافت. اما این باور، نه تنها نادرست است، بلکه می تواند به سلامت و بهره وری دام آسیب جدی وارد کند.
نسبت علوفه به کنسانتره در جیره گاو و گوسفند
واقعیت این است که دامی بیشترین تولید را دارد که از شکمبه ای سالم برخوردار باشد. سلامت شکمبه، به عنوان قلب سیستم گوارشی دام، از بزرگترین عواملی است که به‌طور مستقیم تحت تأثیر نسبت صحیح علوفه به کنسانتره قرار می گیرد.
عدم رعایت این نسبت، می تواند منجر به بروز بسیاری از ناهنجاری های متابولیکی در دام شود که هزینه های درمانی بالا و کاهش تولید را در پی خواهد داشت. با تنظیم دقیق این نسبت، می توان از بروز بسیاری از این مشکلات پیشگیری کرد و سلامت و بهره وری دام را تضمین نمود.
نحوه محاسبه نسبت علوفه به کنسانتره: درک مفهوم ماده خشک و اَزفِد
برای اینکه بتوانیم نسبت علوفه به کنسانتره را به‌درستی تنظیم کنیم، ابتدا باید با مفاهیم اساسی در تغذیه دام آشنا شویم. وقتی از نسبت علوفه به کنسانتره صحبت می کنیم، منظورمان نسبت ماده خشک علوفه به ماده خشک کنسانتره است.
- اَزفِد (As-fed): به همان شکلی که خوراک به دام خورانده می شود، اَزفِد نامیده می شود. به‌عنوان مثال، یونجه ای که مستقیم به دام می دهیم یا سیلاژ ذرت، در حالت اَزفِد قرار دارند.
- ماده خشک (Dry Matter – DM): ماده خشک، به آن بخش از خوراک اطلاق می شود که فاقد رطوبت است. به عبارت دیگر، مقدار ماده مغذی واقعی موجود در خوراک. برای مثال، یونجه معمولاً ۸۶ تا ۹۰ درصد ماده خشک دارد و مابقی آن رطوبت است. کنسانتره ها نیز معمولاً ۱۰ تا ۱۲ درصد رطوبت دارند و در برخی موارد ممکن است این میزان تا ۱۴ درصد نیز برسد.
نکته کلیدی: آنچه در تغذیه دام و محاسبه جیره اهمیت دارد، ماده خشک خوراک است، نه وزن اَزفِد آن. به‌عنوان مثال، اگر تفاله چغندر تر ۲۰ درصد ماده خشک داشته باشد، تنها همین ۲۰ درصد آن در بدن دام مورد استفاده قرار می گیرد و ۸۰ درصد رطوبت آن به‌صورت ادرار دفع می شود.
مثال عملی: فرض کنید می خواهید ۱۳ کیلوگرم کنسانتره با ۹۰ درصد ماده خشک به دام بدهید. مقدار ماده خشک این کنسانتره برابر است با . پس در واقع، ۱۱.۷ کیلوگرم ماده خشک کنسانتره به دام داده اید، نه ۱۳ کیلوگرم. برای علوفه نیز باید ماده خشک هر جزء را به‌صورت جداگانه محاسبه کرده، سپس مجموع ماده خشک علوفه ها را به مجموع ماده خشک کنسانتره ها نسبت داد.
حداکثر مجاز علوفه و کنسانتره در جیره دام
مقدار مجاز علوفه و کنسانتره در جیره دام، بسته به نوع دام و مرحله تولیدی آن متفاوت است:
- دام داشتی (غیر تولیدی، غیر آبستن، بدون بره): در دام های داشتی، می‌توان تا ۱۰۰ درصد جیره را به علوفه اختصاص داد.
- دام پرواری: حداکثر مقدار کنسانتره در دام های پرواری، به‌طور معمول ۷۰ درصد است، مگر در مراحل پایانی دوره پرواربندی که ممکن است این نسبت کمی تغییر کند.
- گاوهای شیری پر تولید، بزها و گوسفند های چند قلو زا (با تولید شیر بالا): در این دسته از دام ها، حداکثر مقدار کنسانتره نباید از ۶۰ درصد تجاوز کند. متأسفانه، یکی از اشتباهات رایج در دامداری ها، افزایش بی رویه کنسانتره فراتر از این مقادیر است.
توجه: رعایت دقیق این نسبت ها در دوره های مختلف شیردهی و مراحل زندگی هر دام، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
فیبر مؤثر: فراتر از نسبت علوفه
نکته مهم دیگری که در بحث علوفه باید به آن توجه داشت، مفهوم فیبر مؤثر است. فیبر مؤثر به آن دسته از الیاف موجود در علوفه گفته می شود که:
- فرایند نشخوار را تحریک می کند.
- باعث تولید بزاق کافی در دام می شود.
- قابلیت ایجاد حالت بافری در شکمبه را دارد.
به عبارت دیگر، تنها وجود علوفه در جیره کافی نیست؛ کیفیت و نوع علوفه باید به گونه ای باشد که به تحریک نشخوار و تولید بزاق مناسب کمک کند. این امر به حفظ pH مطلوب شکمبه و جلوگیری از اسیدوز کمک شایانی می کند.
در نهایت
به خاطر داشته باشید که نسبت صحیح علوفه به کنسانتره، یک فاکتور حیاتی در حفظ سلامت شکمبه دام است. شکمبه ای ناسالم، به طور مستقیم بر توانایی تولید دام تأثیر منفی می گذارد و بهره وری کلی دامداری را کاهش می دهد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه تغذیه دام و تنظیم جیره های بهینه، می توانید با کارشناسان متخصص ما در ارتباط باشید.
