بهترین و اقتصادی ترین جایگزین های جو، ذرت و کنجاله سویا در خوراک دام و طیور

قیمت سرسام‌ آور جو و ذرت با در نظر گرفتن پیش بینی های حذف شدن ارز دولتی، نفس دامداران و مرغداران را به شماره انداخته است. این دو غله که به عنوان پایه‌ های اصلی تأمین انرژی در جیره غذایی دام و طیور شناخته می‌ شوند، بخش بزرگی از هزینه‌ های تولید را به خود اختصاص می‌ دهند. اما آیا راهی برای خروج از این بن‌ بست وجود دارد؟ پاسخ مثبت است. با نگاهی هوشمندانه به منابع غذایی جایگزین، نه‌ تنها می‌ توان هزینه‌ ها را به شکل چشمگیری کاهش داد، بلکه با یک جیره‌ نویسی علمی، سلامت و بهره‌ وری گله را نیز افزایش داد.

در این راهنمای جامع و کامل از کهن ترید، ما به عنوان متخصصین تغذیه دام، به بررسی دقیق بهترین و اقتصادی ترین جایگزین های جو، ذرت و کنجاله سویا می‌ پردازیم. این محتوا حاصل سال‌ ها تجربه عملی در مزارع و بررسی آخرین تحقیقات علمی است تا شما بتوانید با اطمینان کامل، بهترین تصمیم را برای کسب‌ و کار خود بگیرید.

چرا باید به دنبال جایگزین برای جو و ذرت باشیم؟

پیش از معرفی جایگزین‌ ها، بهتر است بدانیم چرا این یک استراتژی حیاتی است:

1. کاهش وابستگی و ریسک: قیمت غلات به شدت به بازارهای جهانی، نرخ ارز و شرایط آب‌ و هوایی وابسته است. استفاده از منابع داخلی و جایگزین، ریسک نوسانات قیمت را کاهش می‌ دهد.
2. کاهش مستقیم هزینه‌ های خوراک: بسیاری از محصولات فرعی کشاورزی و صنعتی که در ادامه معرفی می‌ شوند، قیمت به مراتب پایین‌ تری نسبت به ذرت و جو دارند.
3. بهبود برخی شاخص‌ های عملکردی: برخی از این جایگزین‌ ها دارای ویژگی‌ های منحصر به فردی هستند که می‌ توانند بر چربی شیر، کیفیت گوشت یا سلامت دستگاه گوارش تأثیر مثبت بگذارند.
4. حمایت از کشاورزی پایدار: استفاده از محصولات جانبی و فرعی، به کاهش ضایعات و استفاده بهینه از کل منابع کشاورزی کمک می‌ کند.

بخش اول: بهترین جایگزین‌ های انرژی‌ زا (جایگزین جو و ذرت)

در این بخش، منابعی را بررسی می‌ کنیم که می‌ توانند به عنوان منبع اصلی انرژی، جایگزین بخشی از جو و ذرت در جیره شوند.

۱. تفاله چغندر قند: طلای شیرین در جیره گاو شیری

تفاله چغندر، محصول جانبی کارخانه‌ های قند، یکی از بهترین و محبوب‌ ترین جایگزین‌ ها، به خصوص برای نشخوارکنندگان (گاو، گوسفند و بز) است.

• ارزش غذایی:
  • انرژی: بسیار بالا و قابل مقایسه با جو (حدود $2.8$ تا $3$ مگاکالری بر کیلوگرم ماده خشک).
  • الیاف: حاوی مقادیر بالایی از الیاف قابل هضم (پکتین) است که به سلامت شکمبه و افزایش چربی شیر کمک شایانی می‌ کند.
  • پروتئین: پروتئین پایینی دارد (حدود ۸-۱۰٪).
• مزایا:
  • قیمت بسیار مناسب‌ تر از جو و ذرت.
  • بهبود فعالیت میکروبی شکمبه و کاهش خطر اسیدوز.
  • افزایش خوش‌ خوراکی جیره.
• محدودیت‌ ها و نکات:
  • برای طیور به دلیل الیاف بالا، باید در مقادیر بسیار کم و با احتیاط استفاده شود.
  • به دلیل حجم بالا، هزینه حمل و نقل آن ممکن است کمی بیشتر باشد.
  • می‌ تواند تا ۳۰٪ از کل ماده خشک جیره گاوهای شیری را تشکیل دهد.

۲. ضایعات و محصولات فرعی پسته: گنج پنهان

استان‌ های پسته‌ خیز ایران منبع غنی از محصولات جانبی هستند که ارزش غذایی بالایی دارند.

الف) پودر پسته (Pistachio Powder)

این محصول که از آسیاب پسته‌ های ریز و دهن‌ بست به دست می‌ آید، یک بمب انرژی است.

• ارزش غذایی: انرژی بسیار بالا به دلیل چربی زیاد (تا ۴۰٪) و پروتئین مناسب (حدود ۱۵-۲۰٪).
• مزایا: منبع فوق‌ العاده انرژی، بهبود ضریب تبدیل در طیور گوشتی.
• محدودیت‌ ها: به دلیل چربی بالا، درصورت استفاده بیش از حد می‌ تواند باعث اسهال و کاهش مصرف خوراک شود. حتماً از سلامت آن از نظر آلودگی به آفلاتوکسین اطمینان حاصل کنید. حداکثر میزان مصرف در طیور حدود ۵-۷٪ جیره است.

ب) سبوس یا پوست پسته (Pistachio Hulls)

پوسته نرم رویی پسته که پس از فرآوری جدا می‌ شود.

• ارزش غذایی: انرژی متوسط و الیاف بالا. بیشتر برای نشخوارکنندگان مناسب است.
• مزایا: قیمت بسیار پایین، منبع خوب الیاف برای پر کردن شکمبه.
• محدودیت‌ها: ارزش غذایی آن نسبت به پودر پسته پایین‌ تر است. برای طیور و تک‌ معده‌ ای‌ ها تقریباً غیرقابل استفاده است.

۳. پودر و تفاله خرما: شیرینی اقتصادی

در مناطق خرما خیز، استفاده از خرماهای درجه پایین و ضایعات آن یک راهکار عالی است.

• ارزش غذایی: انرژی بالا به دلیل قندهای ساده فراوان.
• مزایا: بسیار خوش‌خوراک، منبع انرژی سریع‌ الجذب، قیمت مناسب در مناطق تولید.
• محدودیت‌ها:
  • پروتئین بسیار پایینی دارد.
  • وجود هسته در تفاله خرما می‌ تواند قابلیت هضم را کاهش دهد (پودر خرمای بدون هسته ارجح است).
  • مصرف بیش از حد به دلیل قند بالا می‌ تواند منجر به اسیدوز در نشخوارکنندگان شود.
  • می‌ تواند جایگزین ۱۰ تا ۱۵ درصد غلات در جیره گاو و گوسفند شود.

۴. کنجاله زیتون: گزینه‌ ای مدیترانه‌ ای

محصول جانبی کارخانه‌ های روغن‌ کشی زیتون که به خصوص برای دام‌ های پرواری مناسب است.

• ارزش غذایی: انرژی و پروتئین متوسط (پروتئین حدود ۱۰-۱۲٪). میزان ارزش غذایی به روش روغن‌ کشی و میزان هسته باقیمانده بستگی دارد.
• مزایا: قیمت رقابتی، دارای ترکیبات آنتی‌اکسیدانی.
• محدودیت‌ ها: الیاف و لیگنین بالا که قابلیت هضم را کاهش می‌ دهد. بهتر است برای گاوهای پرواری و گوسفند استفاده شود تا گاوهای شیری پرتولید.

۵. DDGS (تفاله تخمیری الکل‌ گیری شده از ذرت)

DDGS یک محصول فرعی مدرن از تولید اتانول است که همزمان منبع غنی پروتئین و انرژی است.

• ارزش غذایی:
  • پروتئین: بالا (حدود ۲۵-۳۰٪). بخش زیادی از این پروتئین، از نوع پروتئین عبوری (By-pass) است که برای گاوهای پرتولید عالی است.
  • انرژی: بالا و قابل مقایسه با ذرت.
  • چربی: بالا (حدود ۱۰٪).
• مزایا: منبع همزمان پروتئین و انرژی، بهبود راندمان تولید در گاو شیری و پرواری، مناسب برای طیور.
• محدودیت‌ ها:
  • کیفیت آن بسته به فرآیند تولید متغیر است. رنگ تیره می‌ تواند نشانه حرارت دیدن بیش از حد و کاهش کیفیت پروتئین باشد.
  • میزان گوگرد آن باید کنترل شود.
  • می‌ تواند تا ۲۰٪ جیره در گاوهای شیری و ۱۵٪ جیره در طیور را تشکیل دهد.

۶. نان خشک و ضایعات نانوایی

یک منبع انرژی بسیار عالی و ارزان‌ قیمت، به شرطی که به درستی مدیریت شود.

• ارزش غذایی: انرژی بسیار بالا، مشابه یا حتی بیشتر از ذرت.
• مزایا: قیمت بسیار پایین، دسترسی آسان.
• محدودیت‌ ها:
  • خطر کپک‌ زدگی و مایکوتوکسین‌ ها: این بزرگترین ریسک است. نان خشک باید کاملاً خشک، بدون کپک و بوی نامطبوع باشد.
  • نمک بالا: میزان نمک آن باید بررسی شود.
  • تنوع در ترکیب (نان‌ های مختلف) می‌تواند جیره را نامتوازن کند.
  • باید به صورت آسیاب شده و حداکثر تا ۱۵-۲۰٪ جیره نشخوارکنندگان استفاده شود.

بخش دوم: بهترین جایگزین‌ های پروتئینی (جایگزین کنجاله سویا)

کنجاله سویا منبع اصلی پروتئین است اما قیمت بالایی دارد. خوشبختانه جایگزین‌ های قدرتمندی برای آن وجود دارد.

۱. کنجاله پنبه دانه (Cottonseed Meal)

یکی از قدیمی‌ ترین و رایج‌ ترین منابع پروتئینی جایگزین.

• ارزش غذایی: پروتئین بالا (حدود ۳۸-۴۱٪).
• مزایا: قیمت مناسب‌ تر از سویا، منبع خوب پروتئین عبوری برای نشخوارکنندگان.
• محدودیت‌ ها:
  • گوسیپول (Gossypol): این یک ترکیب سمی است که در پنبه‌ دانه وجود دارد. گوسیپول برای تک‌ معده‌ ای‌ ها (طیور) و دام‌ های جوان (گوساله) بسیار خطرناک است.
  • فقط برای نشخوارکنندگان بالغ: شکمبه می‌ تواند گوسیپول را غیرفعال کند. بنابراین مصرف آن فقط برای گاو و گوسفند بالغ توصیه می‌ شود و میزان آن نباید از ۱۰-۱۲٪ جیره تجاوز کند.

۲. کنجاله کلزا (Canola/Rapeseed Meal)

یک جایگزین فوق‌ العاده با پروفایل اسید آمینه بسیار خوب.

• ارزش غذایی: پروتئین بالا (۳۶-۴۰٪).
• مزایا: پروفایل اسید آمینه‌ ای آن بسیار به کنجاله سویا نزدیک است. قیمت رقابتی دارد.
• محدودیت‌ ها: ارقام قدیمی کلزا حاوی “اروسیک اسید” و “گلوکوزینولات” بودند که مضر بودند. اما ارقام اصلاح شده امروزی (Canola) تقریباً فاقد این ترکیبات هستند. با این حال، استفاده تا ۱۵٪ در جیره طیور و ۲۰٪ در جیره نشخوارکنندگان امن و مؤثر است.

۳. کنجاله کنجد (Sesame Meal)

• ارزش غذایی: پروتئین بسیار بالا (۴۰-۴۵٪) و غنی از اسید آمینه متیونین (که در جیره طیور بسیار مهم است).
• مزایا: کیفیت پروتئین عالی، منبع خوب کلسیم و فسفر.
• محدودیت‌ ها: از نظر اسید آمینه “لیزین” ضعیف است و باید در کنار منابع دیگر استفاده شود.

۴. کنجاله گلرنگ (Safflower Meal)

• ارزش غذایی: پروتئین آن بسته به میزان پوسته‌ گیری متغیر است. نوع بدون پوسته تا ۴۰٪ پروتئین دارد، اما نوع با پوسته حدود ۲۰-۲۲٪ پروتئین و فیبر بسیار بالایی دارد.
• محدودیت‌ ها: فیبر بالا و وجود ترکیبات فنلی می‌ تواند خوش‌ خوراکی و قابلیت هضم را کاهش دهد. نوع با پوسته بیشتر برای نشخوارکنندگان مناسب است.

۵. کنجاله جوانه ذرت (Corn Germ Meal)

محصول جانبی روغن‌ کشی از جوانه ذرت.

• ارزش غذایی: پروتئین مناسب (۲۰-۲۵٪) و انرژی بالا به دلیل چربی باقی‌ مانده.
• مزایا: بسیار خوش‌ خوراک، منبع خوب پروتئین و انرژی همزمان.
• محدودیت‌ ها: پروفایل اسید آمینه آن به خوبی سویا نیست و باید در جیره‌ هایی که به دقت بالانس می‌ شوند، استفاده گردد.

جدول مقایسه سریع جایگزین‌ های اقتصادی جو، ذرت و کنجاله سویا

چگونه این جایگزین‌ ها را به درستی در جیره استفاده کنیم؟ (نقشه راه عملی)

استفاده از این منابع نیازمند دانش و دقت است. این چند قانون طلایی را هرگز فراموش نکنید:

1. مشاوره با متخصص تغذیه: همیشه قبل از هر تغییری در جیره، با یک کارشناس یا دکتر دامپزشک متخصص تغذیه مشورت کنید. آن‌ ها با آنالیز دقیق و استفاده از نرم‌ افزارهای جیره‌ نویسی، بهترین و اقتصادی‌ ترین ترکیب را برای شما تنظیم می‌ کنند.
2. تغییر تدریجی: هرگز جیره را به صورت ناگهانی تغییر ندهید. این کار باعث استرس گوارشی و افت تولید می‌ شود. جایگزینی را طی یک دوره ۷ تا ۱۴ روزه و به آرامی انجام دهید.
3. آنالیز خوراک: ارزش غذایی محصولات فرعی می‌ تواند بسیار متغیر باشد. در صورت امکان، نمونه‌ ای از خوراک جدید را برای آنالیز به آزمایشگاه بفرستید تا از محتوای واقعی انرژی، پروتئین و رطوبت آن مطلع شوید.
4. توجه به محدودیت‌ ها: هر ماده خوراکی دارای محدودیت مصرف است. استفاده بیش از حد از یک جایگزین ارزان‌ قیمت می‌ تواند منجر به مشکلات متابولیکی، کاهش تولید و حتی بیماری شود.
5. کنترل کیفیت: مهم‌ ترین اصل، کنترل کیفی است. از خرید مواد کپک‌ زده، بوی نامطبوع، یا با ظاهر غیرطبیعی جداً خودداری کنید. ضرر ناشی از مایکوتوکسین‌ ها بسیار بیشتر از سود حاصل از خرید خوراک ارزان است.

سوالات متداول (FAQ)

۱. آیا می‌ توان جو و ذرت را به طور کامل حذف کرد؟ در اکثر موارد، خیر. بهترین استراتژی، جایگزینی بخشی از این غلات است. حذف کامل آن‌ ها ممکن است بالانس انرژی و نشاسته جیره را به هم بزند، مگر اینکه توسط یک متخصص و با استفاده از چندین جایگزین به طور همزمان انجام شود.

۲. کدام جایگزین برای مرغ تخم‌گذار بهتر است؟ برای مرغ تخم‌ گذار، منابعی مانند DDGS، کنجاله کلزا و کنجاله کنجد (برای تأمین متیونین) عالی هستند. پودر پسته نیز در مقادیر کم (تا ۵٪) می‌ تواند به بهبود رنگ زرده و انرژی کمک کند. از منابع با فیبر بالا مانند تفاله چغندر و سبوس پسته باید اجتناب کرد.

۳. از کجا می‌ توان این خوراک‌ های جایگزین را تهیه کرد؟ این مواد را می‌ توان از کارخانه‌ های قند، کارخانه‌ های روغن‌کشی، واحدهای فرآوری پسته و خرما، کارخانه‌ های تولید خوراک دام و همچنین تامین‌ کنندگان عمده نهاده‌ های دامی تهیه کرد.

نتیجه‌ گیری نهایی: مدیریت هوشمندانه، کلید سودآوری

در دنیای امروز دامپروری و مرغداری، تکیه بر روش‌ های سنتی و منابع غذایی محدود، دیگر جوابگو نیست. بحران قیمت جو و ذرت یک چالش بزرگ است، اما در عین حال یک فرصت برای بازنگری در استراتژی‌ های تغذیه و حرکت به سوی مدیریتی هوشمندانه و اقتصادی است.

استفاده از جایگزین‌ هایی مانند تفاله چغندر، DDGS، ضایعات پسته و کنجاله‌ های متنوع، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت برای بقا و سودآوری در این صنعت است.

با به کارگیری دانش روز، مشاوره با متخصصین و کنترل دقیق کیفیت، شما می‌ توانید ضمن کاهش چشمگیر هزینه‌ ها، سلامت و تولید گله خود را در بالاترین سطح حفظ کرده و از رقبا پیشی بگیرید.

 تلفن: : 02128425461 – 02155439522

موبایل: : 09108683062 – 09129739051