ویتامین ها

در دنیای رقابتی دامپروری و پرورش طیور، هر عاملی که بر سلامت، رشد و بازدهی گله تأثیر بگذارد، مستقیماً به سود یا زیان شما گره خورده است. بسیاری از دامداران هزینه‌ های هنگفتی را صرف ژنتیک، جایگاه و داروهای درمانی می‌ کنند، اما از یکی از حیاتی‌ ترین و در عین حال کم‌ هزینه‌ ترین ارکان موفقیت غافل می‌ شوند: تأمین کامل ویتامین های دام و طیور.

ویتامین‌ ها مانند جرقه‌ های کوچکی هستند که موتور قدرتمند بدن دام و طیور را روشن نگه می‌ دارند. بدون این ریزمغذی‌ های ضروری، بهترین خوراک‌ ها نیز به درستی هضم و جذب نمی‌ شوند، سیستم ایمنی ضعیف می‌ شود و حیوان در برابر بیماری‌ ها آسیب‌ پذیر می‌ گردد. در این بخش از کهن ترید، به بررسی اهمیت ویتامین‌ ها در تغذیه دام و طیور، انواع ویتامین‌ ها و نقش آن‌ ها در بدن حیوانات خواهیم پرداخت.

بخش اول: ویتامین‌ های محلول در چربی، ستون‌ های اصلی سلامت

این ویتامین‌ ها در چربی‌ های بدن ذخیره می‌ شوند، بنابراین کمبود آن‌ ها ممکن است دیرتر بروز کند، اما عوارض شدیدتری به همراه دارد.

ویتامین A: ویتامین بینایی و تولید مثل

• نقش اصلی:
  • بینایی: برای تشکیل رنگدانه‌ های نوری در شبکیه چشم ضروری است.
  • تولید مثل: در سلامت بافت‌ های تولید مثلی نر و ماده و رشد جنین نقش کلیدی دارد.
  • سیستم ایمنی: به حفظ سلامت بافت‌ های مخاطی (در دستگاه گوارش، تنفس و ادراری) کمک کرده و اولین سد دفاعی بدن را تقویت می‌ کند.
• علائم کمبود در دام (گاو و گوسفند):
  • شب‌کوری و مشکلات بینایی.
  • افزایش موارد سقط جنین، جفت ماندگی و تولد گوساله‌ ها یا بره‌ های ضعیف.
  • کاهش مقاومت در برابر عفونت‌ های تنفسی (پنومونی).
  • پوست خشک و خشن.
• علائم کمبود در طیور:
  • ترشحات چسبناک در چشم و بینی.
  • کاهش تولید تخم‌ مرغ و افت کیفیت پوسته.
  • رشد ضعیف و کاهش مقاومت در برابر بیماری‌ ها.
• راه حل تغذیه‌ ای: علوفه سبز و تازه، یونجه باکیفیت، هویج و سیلاژ ذرت منابع غنی بتاکاروتن (پیش‌ ساز ویتامین A) هستند. در فصولی که دسترسی به مرتع تازه محدود است، استفاده از مکمل‌ های ویتامین A یا پری‌ میکس‌ های حاوی AD3E در جیره ضروری است.

ویتامین D: ویتامین آفتاب و استخوان

• نقش اصلی:
  • جذب کلسیم و فسفر: ویتامین D برای جذب این دو ماده معدنی حیاتی از روده و رسوب آن‌ ها در استخوان‌ ها ضروری است.
  • عملکرد ایمنی: در تنظیم پاسخ‌ های ایمنی بدن نقش دارد.
• علائم کمبود در دام:
  • نرمی استخوان (راشیتیسم) در حیوانات جوان.
  • پوکی استخوان (استئومالاسی) در حیوانات بالغ که منجر به لنگش و شکستگی‌ های خود به‌ خودی می‌ شود.
  • تب شیر (هیپوکلسمی) در گاوهای شیری پس از زایمان.
• علائم کمبود در طیور:
  • پاهای نرم و خمیده.
  • کاهش ضخامت پوسته تخم‌ مرغ و تولید تخم‌ مرغ‌ های لمبه.
  • منقار نرم و کاهش رشد.
• راه حل تغذیه‌ ای: حیواناتی که به نور مستقیم خورشید دسترسی دارند، می‌ توانند ویتامین D را در پوست خود بسازند. با این حال، در سیستم‌ های پرورشی بسته (مانند سالن‌ های مرغداری یا گاوداری‌ های صنعتی) و در فصول زمستان، افزودن ویتامین D3 به خوراک امری حیاتی است.

ویتامین E: آنتی‌اکسیدان قدرتمند

• نقش اصلی:
  • آنتی‌اکسیدان: از سلول‌ های بدن در برابر آسیب‌ های ناشی از استرس اکسیداتیو محافظت می‌ کند. این استرس در شرایطی مانند بیماری، رشد سریع و تولید بالا افزایش می‌ یابد.
  • همکاری با سلنیوم: این دو ماده در کنار هم سیستم ایمنی را به شدت تقویت می‌کنند.
  • سلامت عضلات: برای عملکرد طبیعی عضلات ضروری است.
• علائم کمبود در دام:
  • بیماری عضله سفید (White Muscle Disease) در گوساله‌ ها و بره‌ ها که باعث ضعف عضلانی، مشکل در ایستادن و مرگ ناگهانی می‌ شود.
  • افزایش بروز ورم پستان (ماستیت) در گاوهای شیری.
  • کاهش قدرت باروری.
• علائم کمبود در طیور:
  • آنسفالومالاسی (Encephalomalacia) یا بیماری جوجه دیوانه که با علائم عصبی همراه است.
  • کاهش جوجه‌ درآوری.
  • کیفیت پایین گوشت (اکسیداسیون چربی‌ ها).
• راه حل تغذیه‌ ای: غلات، روغن‌ های گیاهی و علوفه سبز منابع خوبی هستند، اما میزان ویتامین E در خوراک‌ های ذخیره شده به مرور زمان کاهش می‌ یابد. تزریق ویتامین E و سلنیوم به دام‌ های آبستن و نوزادان و همچنین افزودن آن به جیره طیور گوشتی و تخم‌ گذار بسیار مؤثر است.

ویتامین K: ویتامین انعقاد خون

• نقش اصلی:
  • برای تولید پروتئین‌ های ضروری جهت انعقاد خون لازم است.
• علائم کمبود:
  • خونریزی‌ های زیرپوستی یا داخلی.
  • عدم بند آمدن خون پس از جراحات کوچک.
  • در طیور، مصرف برخی داروهای ضد کوکسیدیوز (سولفانامیدها) می‌ تواند باعث کمبود ویتامین K شود.
• راه حل تغذیه‌ ای: این ویتامین به طور معمول توسط میکروب‌ های دستگاه گوارش (به خصوص در نشخوارکنندگان) ساخته می‌ شود. با این حال، در طیور و دام‌ های جوانی که آنتی‌ بیوتیک مصرف می‌ کنند، یا در صورت مصرف خوراک کپک‌ زده، ممکن است نیاز به مکمل ویتامین K در جیره باشد.

بخش دوم: ویتامین‌ های محلول در آب، کاتالیزورهای انرژی و رشد

این ویتامین‌ ها در بدن ذخیره نمی‌ شوند و باید به طور مداوم از طریق خوراک تأمین شوند.

خوشبختانه، میکروب‌ های شکمبه نشخوارکنندگان (گاو و گوسفند) قادر به ساخت اکثر ویتامین‌ های گروه B هستند.

بنابراین، کمبود این ویتامین‌ ها بیشتر در طیور، تک‌ قلوها و دام‌ های جوان (قبل از توسعه کامل شکمبه) یا دام‌ های بیمار دیده می‌ شود.

ویتامین‌ های گروه B (B-Complex)

این گروه شامل ویتامین‌ هایی مانند تیامین (B1)، ریبوفلاوین (B2)، نیاسین (B3)، اسید پانتوتنیک (B5)، پیریدوکسین (B6)، بیوتین (B7)، فولات (B9) و کوبالامین (B12) است.

• نقش اصلی:
  • متابولیسم انرژی: در تمام واکنش‌ های تبدیل غذا به انرژی نقش دارند.
  • عملکرد سیستم عصبی: برای سلامت اعصاب ضروری هستند.
  • ساخت سلول‌ های خونی: در تولید گلبول‌ های قرمز نقش دارند.
• علائم کمبود (بیشتر در طیور و دام جوان):
  • کاهش شدید رشد و اشتها.
  • مشکلات عصبی (مانند فلجی یا عدم تعادل).
  • درماتیت (التهاب پوست) و مشکلات پر در طیور.
  • کم‌خونی.
  • در نشخوارکنندگان، کمبود تیامین (B1) می‌تواند منجر به بیماری فلج مغزی قشری (Polioencephalomalacia) شود که با علائم عصبی شدید همراه است.
• راه حل تغذیه‌ ای: مخمر آبجو، غلات کامل و کنجاله‌ ها منابع غنی ویتامین‌ های گروه B هستند. در جیره طیور، استفاده از پری‌ میکس‌ های ویتامینه که حاوی مقادیر دقیقی از این گروه ویتامینی هستند، یک استاندارد صنعتی است. در دام‌ های بیمار یا دچار استرس، تزریق B-Complex می‌ تواند به بهبودی سریع کمک کند.

ویتامین C (اسید آسکوربیک)

• نقش اصلی:
  • آنتی‌اکسیدان قوی: به ویژه در شرایط استرس گرمایی.
  • تولید کلاژن: برای سلامت پوست، غضروف و عروق خونی ضروری است.
  • تقویت سیستم ایمنی.
• راه حل تغذیه‌ای: اکثر دام‌ها و طیور قادر به ساخت ویتامین C در بدن خود هستند. با این حال، تحقیقات نشان داده است که در شرایط استرس شدید (مانند استرس گرمایی در تابستان، حمل‌ونقل یا پس از واکسیناسیون)، افزودن ویتامین C به آب آشامیدنی طیور و دام می‌تواند به کاهش اثرات منفی استرس و حفظ عملکرد کمک کند.

چرا ویتامین‌ ها برای دام و طیور اهمیت دارند؟

ویتامین‌ ها به عنوان کاتالیزورهای بیولوژیکی عمل می‌ کنند و در بسیاری از فرآیندهای حیاتی بدن، از جمله رشد، تولید مثل، ترمیم بافت‌ ها و تقویت سیستم ایمنی نقش دارند.

کمبود هر یک از ویتامین‌ ها می‌ تواند منجر به بروز مشکلات سلامتی مختلفی در دام و طیور شود، از جمله:

√ کاهش رشد:

ویتامین‌ ها برای رشد سلولی و بافت‌ ها ضروری هستند. کمبود ویتامین‌ ها می‌ تواند منجر به کاهش رشد، ضعف و ناتوانی در حیوانات شود.

√ ضعف سیستم ایمنی:

ویتامین‌ ها به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌ کنند و بدن را در برابر بیماری‌ ها محافظت می‌ کنند. کمبود ویتامین‌ ها می‌ تواند حیوانات را مستعد ابتلا به عفونت‌ ها کند.

√ مشکلات پوستی:

برخی ویتامین‌ ها برای حفظ سلامت پوست و پرها ضروری هستند. کمبود این ویتامین‌ ها می‌ تواند منجر به خشکی پوست، ریزش پر و سایر مشکلات پوستی شود.

√ مشکلات تولید مثلی:

ویتامین‌ ها در فرآیند تولید مثل نقش مهمی دارند. کمبود ویتامین‌ ها می‌ تواند منجر به کاهش باروری، اختلالات تولید مثلی و افزایش تلفات جنین شود.

انواع ویتامین‌ ها در تغذیه دام و طیور

ویتامین‌ ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌ شوند:

• ویتامین‌ های محلول در چربی: این ویتامین‌ ها شامل ویتامین‌ های A، D، E و K هستند. این ویتامین‌ ها در چربی ذخیره می‌ شوند و برای جذب آن‌ ها به وجود چربی در جیره غذایی نیاز است.
• ویتامین‌ های محلول در آب: این ویتامین‌ ها شامل ویتامین‌ های گروه B و ویتامین C هستند. این ویتامین‌ ها در آب حل می‌ شوند و بدن قادر به ذخیره آن‌ ها نیست. به همین دلیل، باید به طور مرتب در جیره غذایی تامین شوند.

نقش ویتامین‌ های مختلف در بدن دام و طیور

• ویتامین A: برای بینایی، رشد، تولید مثل، حفظ سلامت پوست و غشاهای مخاطی ضروری است.
• ویتامین D: برای جذب کلسیم و فسفر و حفظ سلامت استخوان‌ ها ضروری است.
• ویتامین E: به عنوان یک آنتی‌ اکسیدان عمل می‌ کند و سلول‌ ها را از آسیب رادیکال‌ های آزاد محافظت می‌ کند.
• ویتامین K: برای لخته شدن خون ضروری است.
• ویتامین‌های گروه B: در متابولیسم انرژی، تولید سلول‌ های خونی و عملکرد سیستم عصبی نقش دارند.
• ویتامین C: به عنوان یک آنتی‌ اکسیدان عمل می‌ کند و به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.

تامین ویتامین‌ های مورد نیاز دام و طیور

ویتامین‌ های مورد نیاز دام و طیور را می‌ توان از طریق جیره غذایی، مکمل‌ های ویتامینه و تزریق تامین کرد.

انتخاب روش مناسب برای تامین ویتامین‌ ها به عوامل مختلفی از جمله نوع حیوان، سن، وضعیت سلامتی و شرایط محیطی بستگی دارد.

توجه: برای تعیین نیازهای ویتامینه دام و طیور و انتخاب مکمل مناسب، بهتر است با یک دامپزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.